Leren op een Democratische School: Vrijheid, Vertrouwen en Verwarring
‘Wat heb je vandaag geleerd?’ Die vraag klinkt anders als je kind op een democratische school zit. Geen vaste roosters, geen cijferlijsten, geen dwang. Een mogelijk antwoord kan zijn: ‘We hebben een uur gepraat over de ellende in Gaza, daarna heb ik zitten tekenen, en toen gingen we een pizza bakken’.
Voor veel ouders klinkt dat als anarchie. Voor wie het meemaakt, is het revolutionair. Er zijn in Nederland zo’n 20 Democratische VO scholen. Het Labyrint in Noordlaren is daar één van. Er zijn veel mooie verhalen te vertellen om een beeld te krijgen van Democratische scholen. In het boek Je moet het wel durven staan ervaringen van leerlingen die op Democratische scholen hebben gezeten en nu een vervolgopleiding doen of aan het werk zijn. Een aantal voorbeelden in dit blog komen uit dat boek.
Vertrouwen is het curriculum
Een jongen van 14 is zijn tweede game aan te programmeren met behulp van AI. Niet omdat het moet, maar omdat hij games leuk vindt en wil weten wat je allemaal met AI kan. Er is niemand die hem een deadline geeft. Toch komt hij elke dag opdagen, duikt de code in, en zoekt uit wat hij niet weet – op YouTube, bij ChatGTP, bij een coach, of bij een medeleerling. Het geheim? Niemand onderbreekt hem met: Nu moet je naar de wiskundeles.
Democratische scholen hebben een andere kijk op leren. Niet het curriculum en de kerndoelen staan voorop, maar intrinsieke motivatie en ontwikkeling. We zien dat jongeren een natuurlijke nieuwsgierigheid hebben en dat pubers helemaal niet altijd voor de makkelijkste weg kiezen. Soms is verveling een tijdlang nodig is om in beweging te komen, maar dat is geen verloren tijd, integendeel. Het is rekening houden met de ontwikkelingsfase van een jongere.
Democratische scholen geloven niet in een voorgeschreven leerroute, maar in natuurlijke nieuwsgierigheid. Jongeren leren precies wat ze nodig hebben – op het moment dat ze het nodig hebben. Dat klinkt mooi, maar is ook ongemakkelijk. Want wat als ze ‘niks’ lijken te doen?
Stilstand is ook beweging
Rondhangen kan op een Democratische school. Tekenen, praten, soms gewoon staren. Ouders die voor het eerst binnenstappen, vragen zich af: Wanneer begint het echte leren? Maar wacht even. Die eindeloze gesprekken? Dat is sociale intelligentie. Die stilte? Dat is zelfreflectie. En dan ineens, een explosie. Iemand organiseert een debat over vrijheid van meningsuiting. Een ander begint met fotografie. Weer een ander wil wiskunde of Japans leren. Samen met je vaste coach wordt een vakspecialist gezocht en bijna altijd gevonden.
‘Soms doe ik een week niks en dan ineens leer ik meer dan ooit’, zegt een leerling.
Wat je ziet is niet luiheid, maar incubatietijd. De bodem waarin intrinsieke motivatie wortel schiet. Een leerling die niks hoefde deed ook aanvankelijk niks: ‘Ik ging het bos in, childe met vrienden en tekende wat. Uiteindelijk ging ik me vervelen en vroeg Engelse les aan’.
Leren als leven, niet als voorbereiding
Een leerling die de overstap heeft gemaakt van een traditionele middelbare school naar een democratische school zegt: ‘Ik vond het belachelijk dat ik daar elke dag van half negen tot vier uur zat. En als ik thuis kwam, moest ik ook nog eens huiswerk maken. Ik dacht wanneer begint het leven?’ Het verschil tussen democratisch onderwijs en traditioneel onderwijs is geen kwestie van ‘strenger of losser’. Het is een radicaal andere visie op wat leren ís. Geen voorbereiding op het leven, maar het leven zélf.
Op Democratische scholen mag je als leerling meebeslissen over regels. Je stem telt. Conflicten worden besproken in kringen, met elkaar, niet over elkaars hoofden heen. Je leert omgaan met vrijheid, inclusief de verantwoordelijkheid die erbij hoort. En ja, dat is soms pijnlijk chaotisch. Maar ook buitengewoon leerzaam.
Op democratische scholen nemen we tijd en ruimte om ontwikkeling waar te nemen en te faciliteren, zonder hier vooraf een richting aan te geven. We gaan voor echte ongemanipuleerde ontwikkeling. We zien de kracht van serendipiteit, het ontdekken van iets waardevols, terwijl je er helemaal niet naar op zoek bent.
‘ Op mijn oude school was ik altijd moe. Hier krijg ik juist energie van de vrijheid’, zegt een leerling. ‘We hebben hier geen leraren die zeggen wat je moet doen. We hebben mensen die je helpen als je iets wil doen’, vult een andere leerling aan.
Is het voor iedereen?
Nee. Democratisch onderwijs is niet voor wie snelle resultaten zoekt. Het is voor ouders die vertrouwen durven stellen boven controle. Voor jongeren die willen bouwen aan hun eigen kompas. En voor coaches die het lef hebben om los te laten.
Wat leer je op een democratische school?
Je leert kiezen. Je leert vallen. Je leert opstaan, omdat jij dat wilt, niet omdat het moet. En dat is, misschien wel meer dan algebra of grammatica, wat je de rest van je leven meeneemt.
Michiel Verbeek
De foto’s komen uit het boek: Je moet het wel durven
